KỶ NIỆM CÁCH MẠNG THÁNG TÁM VÀ QUỐC KHÁNH 2/9: Ký ức Đại tướng Chu Huy Mân về ngày Tết Độc lập đầu tiên trên Đất Quảng

Những ngày sôi động

Năm 1937, chàng trai Chu Văn Điều, lúc đó là Bí thư Huyện ủy Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An bị thực dân Pháp bắt giam tại Nhà lao Vinh, đến năm 1940 đồng chí bị địch đưa lên giam tại ngục Đắk Glei. Tại Nhà ngụ Đắk Glei chính đồng chí Chu Huy Mân, Lê Văn Hiến, Nguyễn Duy Trinh… đã tổ chức cho đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ và Tố Hữu vượt ngục vào đêm 14/3/1942. Sau đợt vượt ngục của các đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ và Tố Hữu, thực dân Pháp khủng bố hết sức tàn bạo và đưa tất cả số tù nhân ngục Đắk Glei xuống giam ở Đắk Tô. Không lâu sau đó, Huỳnh Ngọc Huệ cũng bị thực dân Pháp bắt lại và giam tại nhà ngục Đắk Tô. Ở nhà lao Đăk Tô một thời gian, đầu năm 1944, đồng chí Chu Huy Mân lại cùng các đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ, Nguyễn Duy Trinh và Hà Thế Hạnh tổ chức vượt ngục. Theo sự thống nhất, đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ và Nguyễn Duy Trinh đi ra hướng Bắc, còn đồng chí Chu Huy Mân và Hà Thế Hạnh xuống Quy Nhơn rồi vào Nha Trang, ra Quảng Trị rồi vào lại Quảng Nam. Trong Hồi ký Thời Sôi động, Đại tướng Chu Huy Mân ghi: “Như vậy, hai đầu mối ở Quảng Trị đã không đạt như ý định như dự kiến. Tôi suy nghĩ, phân tích tình hình, lúc đó ở miền Trung chỉ có tỉnh Quảng Nam là nơi có phong trào khá nên quyết định quay vào. Đến Vĩnh Điện, huyện Điện Bàn, tôi ghé nhà ông bà Đức Long, người quê Nam Định, chủ cửa hàng bánh kẹo, xin việc làm. Công việc chủ yếu là gánh nước, phụ việc vặt. Một lần ra sông Vĩnh Điện gánh nước, tôi gặp mấy anh em tù chính trị ở nhà lao Quảng Nam cũng ra sông tắm. Chúng tôi vừa tắm, vừa nói chuyện với nhau. Qua anh Võ Văn Đặng, tôi liên lạc được với Đảng bộ tỉnh Quảng Nam” (trang 53-54).

Những ngày đầu hoạt động Cách mạng ở Quảng Nam, đồng chí Chu Huy Mân lấy bí danh là Lạc - cái bí danh mà theo như đồng chí Hoàng Minh Thắng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam đã nói “Có lẽ chưa nhiều người biết đến Đại tướng Chu Huy Mân bắt đầu gắn bó với chiến trường Quảng Nam bằng một cái tên nghe là lạ”. Và cũng theo như đồng chí Hoàng Minh Thắng, “đồng chí Chu Huy Mân có bí danh là Lạc, nghĩa là lúc đó khi chưa tìm lại được cơ sở, anh đang bị lạc Đảng vì vậy anh đi bán lạc rang ở chợ Vĩnh Điện để tìm cách liên lạc với Đảng”.

Sau Hội nghị thành lập lại Tỉnh ủy lâm thời tại Kim Bồng, Hội An (4/1944), như đã thống nhất khoảng tháng 7/1944, Tỉnh ủy tổ chức Hội nghị tại Diêm Trường, xã Tam Giang, hội nghị nghe đồng chí Nguyễn Văn Tấn (Nguyễn Tấn Ưng) báo cáo “ở thị trấn Vĩnh Điện có một người lạ, bán kẹo lạc, nói tiêng miền ngoài, có những biểu hiện khác thường, khi nói thì rành về cách mạng, tuyên truyền cộng sản, khi thì nói có pha giọng chán đời, có những biểu hiện khả nghi…”.

Sau khi nghe đồng chí Nguyễn Văn Tấn báo cáo, đồng chí Trần Văn Quế, Bí thư Tỉnh ủy nhận định “đó là hiện tượng không bình thường, cần phải đề cao cảnh giác, đặc biệt chú ý”, đồng thời giao đồng chí Nguyễn Văn Tấn quan tâm theo dõi thật chặt chẽ. Sau một thời gian theo dõi được biết, anh chàng khả nghi đó là người xứ Nghệ, đóng vai người đi làm thuê, đang ẩn thân để hoạt động. Để xác minh cụ thể, Tỉnh ủy đã bố trí người gặp gỡ, nắm tình hình và xác định đây là chiến sĩ vừa vượt ngục. “Anh là Chu Văn Điều, một chàng trai Hưng Nguyên, Nghệ An tham gia cách mạng từ năm 1929, đã có nhiều hoạt động qua các thời kỳ và đã bị địch bắt bớ nhiều lần. Lần này chàng trai ấy đã vượt ngục và tìm nơi ẩn náu để tiếp tục hoạt động. Khi biết rõ về anh Chu Văn Điều tôi bàn với Tỉnh ủy mời anh hoạt động và phân công anh bám sát địa bàn Vĩnh Điện, lấy bí danh là Lạc” - theo lời kể của đồng chí Trần Văn Quế.

Sau khi nắm chắc lai lịch, tung tích, Tỉnh ủy quyết định mời đồng chí Chu Huy Mân tham gia Tỉnh ủy. Đó là vào một ngày tháng 5/1945, tại bến đò Ông Đốc, Tỉnh uỷ tổ chức Hội nghị mở rộng. Hội nghị lần này có cả người bạn tù Huỳnh Ngọc Huệ, lần này đồng chí Chu Huy Mân, Huỳnh Ngọc Huệ, Huỳnh Đắc Hương, Phan Bá (Phan Bình) được bổ sung vào Tỉnh uỷ. Trong thời khắc vô cùng ý nghĩa này, đồng chí Chu Huy Mân đã xúc động xin được lấy bí danh “Lạc”. Sau hội nghị, đồng chí tiếp tục gánh kẹo lên Mỹ Lược (Duy Xuyên) để bán, từ đó đồng chí có điều kiện xuôi ngược trên những chiếc đò của cơ sở cách mạng trên sông Ông Đốc - chợ Mỹ Lược xuôi dòng Thu Bồn.

Ký ức về ngày Tết Độc lập đầu tiên trên Đất Quảng

Trong những ngày chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền, với vai trò là Ủy viên Ủy ban khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh Quảng Nam đồng chí Chu Huy Mân được phân công tiếp tục bám cơ sở và hoạt động tại Vĩnh Điện, trong cuộc tổng khởi nghĩa đồng chí trực tiếp chỉ huy anh em tự vệ chiếm tỉnh thành Quảng Nam (tỉnh thành La Qua). Cách mạng tháng Tám thành công, đồng chí Chuy Huy Mân được Tỉnh ủy giao nhiệm vụ làm Trưởng ban tổ chức buổi Lễ mitting chào mừng thắng lợi cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Quảng Nam được tổ chức vào chiều ngày 2/9/1945. Theo đồng chí Chu Huy Mân: “Ban tổ chức buổi Lễ đã tổ chức tiếp âm lời Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), nhưng do phương tiện kỹ thuật tiếp âm của ta lúc mới giành chính quyền chưa đảm bảo, tiếng nghe rõ tiếng không, nhưng cán bộ, chiến sĩ và đồng bào tham dự mitting đều biết đó là tiếng nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh nên rất phấn khởi” – đó là ký ức không phai mờ trong cuộc đời hoạt động của Đại tướng Chu Huy Mân trong những ngày Cách mạng tháng Tám sôi động ở Quảng Nam.

Đại tướng Chu Huy Mân thăm cơ sở Cách mạng Cụ Nguyễn Kế sau ngày giải phóng

Ký ức những ngày sống trong lòng dân Xứ Quảng

Chia tay Quảng Nam, mảnh đất đã che chở, nuôi giấu mình trong những ngày tháng khó khăn, gian khổ nhất, nhưng cũng đầy sôi động trong mùa thu Cách mạng, đồng chí xúc động kể: “Tôi sống và hoạt động trên quê hương thứ hai này, thời gian chưa nhiều nhưng nghĩa tình sâu sắc. Tôi nhớ gia đình ông bà Đức Long. Nhớ bến tắm sông Vĩnh Điện, nơi anh Võ Văn Đặng – người tù chính trị trong nhà lao tỉnh Quảng Nam. Bến đò Ông Đốc trên chiếc đò con, nghe sông Thu Bồn náp nức chuyển sang thu. Ông Cả Đáng tuổi già, nhưng mấy đêm liền thức canh cho cán bộ dự hội nghị Việt Minh tỉnh được an toàn… Ông bà cụ Kế với đống rơm làm hầm che chở cho những người hoạt động cách mạng. Ông Sáu, bà Lành sống trong túp lều nơi cửa đông thành Quảng Nam rất biết trọng nhân cách con người… Tạm biệt Quảng Nam, với những vùng đất và con người như Vĩnh Điện, Đại Lộc, Duy Xuyên… nghĩa khí trung kiên đã nuôi nấng, che chở những người đảng viên cộng sản trên con đường hoạt động cách mạng gian nan. Khi đột ngột phải xa Quảng Nam, tôi không khỏi bùi ngùi xúc động… trong sâu thẳm tôi thầm hứa nhất định sẽ có ngày trở lại vùng đất quê hương thứ hai này, với những con người đầy nghĩa khí cách mạng hào hùng và tình thương vô hạn”.

Cuối năm 1963, đồng chí Chu Huy Mân được Bộ Chính trị điều vào lại chiến trường Khu 5, được phân công làm Phó Bí thư, Bí thư Quân khu ủy Quân khu 5; Tư lệnh kiêm Chính ủy, Bí thư Đảng ủy Mặt trận Tây Nguyên. Trong chiến dịch xuân 1975, đồng chí Chu Huy Mân là Bí thư Đảng ủy, Chính ủy kiêm Tư lệnh Quân khu 5. Có thể thấy rằng, trong phần lớn cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đồng chí Chu Huy Mân luôn gắn bó với chiến trường Khu 5, với Quảng Nam - Đà Nẵng. Và Quảng Nam - Đà Nẵng cũng lđã ghi dấu ấn về tài năng của vị tướng Chu Huy Mân với tên gọi thân thương với cán bộ chiến sĩ nhân dân Khu 5 - Anh Hai Mạnh trong những năm tháng gắn bó với chiến trường Khu 5 và Quảng Nam - Đà Nẵng.

Bài viết có sử dụng tư liệu trong cuốn:

Đại tướng Chu Huy Mân – Thời sôi động, Nxb QĐND, 2004;

Đại tướng Chu Huy Mân, nhà quân sự - chính trị song toàn, người cộng sản kiên trung, mẫu mực, Nxb CTQG, Hà Nội 2013.